,

Ne toplaysun teyze?

Gümüşhane'nin Taşköprü yaylasına çıktığımızda Şakire ablam, önce caminin önünde başladı toplayama, "Ne güzel Evelik" diyerek. Tabi onun bildiği Evelikler, daha küçük boylarda.......

Ne toplaysun teyze?

 M. Kemal AYÇİÇEK – Temmuz 2012
 

Öyle ya bir kadın, girmiş çayırlara yeşil yeşil yapraklı bir şeyler topluyor, topluyor ve siz de bunu görüyorsunuz, merak etmez misiniz nedir toplanan, neye yarar, neden toplanıyor, kucak doldururcasına hem de.. Hem yayla da hem çayırlarda olan ve toplanan da Evelik..yani Lapada, ya da yabani pazı..değişik isimleri var velhasıl bu yöresel isimlendirmeler, belki de tanınırlığını da azaltıyor.Anadolu’da yemekler, salt kitaplardaki tariflere bakılarak yapılmaz, büyük anneler, yani ninelerden, annelerden, konudan komşudan öğrenilir, her yenilen yemek tarifleri. Hem bu tür doğal yemekler yapıldığında konu komşu da çağırılır, her evde yapılmaz ama yemeğin yapıldığı evde yenir bu yemekler veya konuya komşuya da birer  tabak gönderilir, göz hakkı, komşuluk hakkı diye. 

“Ne toplaysun teyze” denilen O siyah çemberli  kadın Şakire ablam. Gümüşhane’nin Taşköprü yaylasına çıktığımızda Şakire ablam, önce caminin önünde başladı toplayama, “ne güzel Evelik” diyerek. Tabi onun bildiği Evelikler, daha küçük boylarda, Bayburt’un Pamuktaş köyündeki çayırlar veya dere kenarlarındaki sulak alanlarda ama daha bodur boylularıydı, ama Taşköprü’de topladığı Evelikler,  büyük  yapraklı evelik. Sonra Şaphane yolu üzerindeki çayırlara yöneldi, orada evelik tarlası vardı sanki, kucak dolusu toplayınca onun ne topladığını merak eden gezginlerden bir kadın yanaştı yanına çocukları ile, çayırlara girmeden biraz da uzaktan bağırdı, “ne toplaysun teyze?” diye.. 

O “ne toplaysun teyze” diyen kadına baktım, 30-35 yaşlarında, hem de şivesinden yörenin insanı olduğunu anladığım ama çayırlarda toplanan bitkinin ne olduğunu bilmiyor olmasına hafifçe  hayıflandığım, içerlediğim, kim bilir nenesi, veya annesi ona, “aha bak buna Evelik denir” diye söylendiğinde pek dikkat etmemiş, belki duymazlıktan gelmiş biri de şimdi, çoluk çocuğa karışınca, şimdi çevresine veya çayırlarda toplanan yeşil yapraklara dikkat kesiliyor, merak ediyor. Şakire ablam, hem Evelikleri topluyor hem de o kadına cevap veriyor. “Evelik bunlar” diyor ama kadın, “Evelik nedur?” diye tekrar sorunca Şakire ablam açıyor, “bundan güzel Evelik dolması olur” diyor. Kadın daha bir dikkat kesiliyor, daha fazla bilgi almak için yanaşıyor yanına, dolmanın nasıl yapıldığını öğreniyor, biz oradan ayrılırken o kadın giriyor çayırlara..

Eskiden “kocakarı ilaçları” denerek, hor görülen, küçümsenen, alay edilen bitkisel ilaçlara son yıllardaki yönelimi görüyorsunuzdur, o “kocakarı ilacı” diyenlerin bile o ilaçların peşinde aktar aktar dolaştığına çok tanıklık etmişimdir, tabi gülümseyerek. O koca karıların çevrede yetişen bitkilerden ürettiği yemekler, artık “naturel” sınıflandırmasındalar, sırgan, pazı kavurması, evelik dolması gibi. Çayırlar sadece hayvanları doyurmuyor aslında, her yörede değişen ve yetişen bitkilerden bir çok sebze yemeğinin yapıldığını bilmeyen var mı? Hem yemek yapmak için illa da çarşıdan veya pazardan para verip sebze almak gibi bir ön şartınız yoksa, gittiğiniz yörelerdeki insanların yediği yerel yemeklere siz de burun kıvırmadan, paydaş olup onlardan yararlanın.

Şakire ablamın o kadına verdiği evelik dolması tarifini bir de ben dinledim ondan..Erzurum, Bayburt, Gümüşhane, Erzincan veya Anadolu’nun bir çok ilinde adı değişse de Evelik,  Efelik, develik, Lapada’nın sadece dolması değil tabi, kavurmasından çorbasına bir çok yemek yapılabiliyor. Fakat, ben asıl dolmasının tarifini vereceğim, insan yediğinde gerçekten farklı bir damak tadı ile karşılaşıyor. Hem zaten şakire ablam, Taşköprü’de topladığı eveliklerden de dolma yaptı , Evelik dolması yeme fırsatını da yıllar sonra da olsa yeniden amcamlarla  bulmuş olduk.

Evelik Dolması:
Bir miktar Bulgur ,Gendime veya mısır yarmasını(çorbalık) dolma iç malzemesini de koyarak soğan, maydanoz veya nane, önceden  hafifçe pişirip, soğumaya bırakırsın. Sonra ona tuzsuz minzi (çökelek,lor) ile iyice karıştırıp,tuzunu da ilave edip önceden hafif haşlanmış eveliklere dolma sarar gibi sarılır, tencereye yerleştirilir,  hafif ateşte pişirdikten sonra  servis yapılırken üzerine  tereyağı dökülerek yenir.  Evelik dolması, hafif mayhoş olur. (Bayburt yöresi Yemek tarifi: Şakire Abla)

Büyükler, küçükler için hep birer tecrübedir aslında fakat almasını bilene.. Yaşlı insanların bildiği yemekleri ne yazık ki günümüz nesli pek dikkate almıyor ve büyüklerin yemek tecrübelerinden yararlanmıyor, “nasılsa yenmez” diye, belki de işin kolaycılığına kaçıp, uğraşmak ve zaman kaybetmemek gibi kaygılarla hareket ediliyor ama o tecrübeli insanlar aramızdan ayrıldıkça, yeni nesil de sırf kitaplarda yazan yemek tarifleri ile yemekler yapmaya kalkıyorlar. Oysa  Şakire ablam, aslında iyi bir gurme’dir. Bulduğu otlarla kendi kendine yemek denemeleri yapar, sadece eski bildikleri de değil yeni tadları deneme yanılma ile ortaya çıkarmaya çalışır. Yemek , tamamen bulunduğunuz ortamda yetişen türden sebzelerin bir biri ile  orantısal uyumunun sonucudur. Kısaca deneme-yanılma metodudur.

 Yazımın burasında o yukarıdaki orta yaşlı kadının “Ne toplaysun teyze?” diye sormasını  yadırgadığımı zannetmeyin bilakis buna seviniyorum bile, ilgili olmak yadırganacak bir şey değil hem bilgi paylaşımının böylesine durumlarda olması, yaşamın doğallığıdır. Hani bir söz vardır, “Bilmemek ayıp değil, (sormamak)öğrenmemek ayıp” diye. Yeni nesil, genç kuşağın bence buna fazlasıyla gereksinimi var, Facebook’u, Twitter’i, vs.. biliyorlar ama asıl bilmeleri gereken konularda duyarsız ve yabaniler yaşama ve hayata..Evelik sadece bir ot değil, aynı zaman da iyi bir kan temizleyicisidir üstelik..

Sağlık açısından faydaları;

Labada , yeni  Evelik, fosfor, demir ve tanen içerir. Kuvvetlendirici, kansızlığı  önleyici, iç temizleyici faydaları, tüberküloz, diyabet, kronik romatizma, egzama, karaciğer yanması, kaşıntı gibi hastalıklarda faydalıdır. Sağlığa yararlı bazı etkileri kuzukulağınınkine benzeyen labadanın, tıbbi 

etkileri ve onlardan yararlanma yöntemleri şöylece sıralanabilir: 
- Yaprakları, bedeni güçlendirici toniktir. 
- İştah açıcıdır. 
- Kanı ve bağırsakları temizler. 
- Hafif müshil etkisi vardır. 
Bu etkiler için, labadanın yapraklan çiğ olarak yenir ya da % 5'lik standart dekoksiyonu yapılarak içilir.Yani, 1 litre sıcak suya 50 gr. taze labada yaprağı konulup 15-20 dakika kadar kaynatılır. Böylece elde edilen dekoksiyon, günde iki-üç kez birer bardak alınır. 
- Yaprakları, deri hastalıklarında etkilidir. Çıbanları olgunlaştırır. Yara ve egzamaları iyileştirir. Bu etkileri sağlamak üzere, labadanın yapraklarıyla yara lapası hazırlanır ve şikayet edilen yerlere dıştan uygulanır.

- Kökü, müshil etkisi gösterir. Bunun için de kuzukulağının kökünde olduğu  gibi % 5'lik bir dekoksiyon hazırlanarak günde iki-üç kez birer bardak içilir.
Evelik
Çeşitli, besleyici ve şifalı bir bitki olan evelik su kenarlarında yetişir. Geniş yaprakları, uzunca gövdesi üzerinde bulunur. Evelik olgunlaşınca kahve rengine dönüşür, tohum verir. Kurusuna, halk arasında kara pancar adı verilir. Bitki, saç gibi örtülerek kurutulur ve böylece muhafaza edilir.
Evelik saç örgüsü gibi asılarak serin ve rutubetsiz yerde kurutulur. Evelik aslında ıspanağın bodur boylusudur. Yazın yeşil tazesi, kışın ise, kurutulmuşu yenir.
Kullanım yerleri: Vücuttaki modül ve iltihapları çözer yani eritir. Guatr hastalığını kırk (40) gün ve aç karnına içilen evelik otunun suyu kurtarır, şifaya kavuşturur. Yaraların tedavisinde kaslardaki şişmelerde, iyileşmeyen hastaların acılarının dinmesinde başvurulan bir nevi antiseptiktir.

Güncelleme Tarihi: 02 Kasım 2018, 00:43
YORUM EKLE
SIRADAKİ HABER